Ψυχολογία, ψυχοθεραπεία, ψυχανάλυση ή ψυχιατρική; Τι είναι αυτό που χρειάζομαι;
Φαίνεται πως υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στο ευρύ κοινό που δεν γνωρίζουν τις διαφορές μεταξύ αυτών των επαγγελματιών και υπάρχει μια σχετική σύγχυση ως προς το τι κάνουν και ποια είναι η εκπαίδευσή τους. Το θέμα αυτό είναι σχετικά πολύπλοκο, γιατί η απάντηση εξαρτάται από το σε ποια χώρα σπούδασε/εκπαιδεύτηκε ο επαγγελματίας. Εδώ θα προσπαθήσουμε να ξεκαθαρίσουμε μερικά πράγματα δίνοντας κάποιες πληροφορίες σε εισαγωγικό επίπεδο.
Στη Ελλάδα αναγνωρίζονται από το Υπουργείο Υγείας, μόνο τα επαγγέλματα Ψυχολόγος και Ψυχίατρος. Αυτό σημαίνει πως μόνο οι δύο αυτοί επαγγελματίες δικαιούνται νομίμως να παρέχουν ψυχολογικές θεραπείες και κατέχουν την προβλεπόμενη άδεια ασκήσεως επαγγέλματος για όλη την επικράτεια.
ΜΕ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ:
Ο ψυχίατρος είναι ο μόνος επαγγελματίας ψυχικής υγείας που μπορεί να δώσει φάρμακα (όπως και ο παιδοψυχίατρος), γιατί είναι ο μόνος μεταξύ των παραπάνω επιτηδευματιών που είναι γιατρός.
Ο ψυχολόγος έχει τελειώσει μια σχολή ψυχολογίας, εντός ή εκτός Ελλάδος. Το κράτος που αναγνωρίζει το πτυχίο του, του επιτρέπει να παρέχει ψυχολογική θεραπεία, δηλαδή ψυχοθεραπεία, και του δίνει την άδεια να ανοίξει το γραφείο του, χωρίς, δυστυχώς, να τον υποχρεώνει να έχει πρώτα σπουδάσει κάποιο συγκεκριμένο είδος ψυχοθεραπείας (επ’ αυτού διαβάστε περισσότερα παρακάτω). Πέραν της ψυχοθεραπείας, οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν διαγνωστικά τεστ και άλλες μεθόδους εξέτασης και διάγνωσης και μπορούν να ειδικευτούν περαιτέρω σε διάφορους κλάδους ψυχολογίας (στο παρακάτω σχήμα αναγράφονται κάποιοι από αυτούς).
Ο ψυχοθεραπευτής έχει εκπαιδευτεί σε κάποιο είδος ψυχοθεραπείας, ή αλλιώς, ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης (όπως η συστημική, η ψυχαναλυτική, η γνωστικοσυμπεριφορική κ.α.). Μπορεί και πρέπει να δηλώνει ότι είναι ψυχολόγος μόνο αν έχει την απαραίτητη άδεια από το Υπουργείο Υγείας – και φυσικά το απαραίτητο πτυχίο ψυχολογίας. Διαβάστε περισσότερα για το τι κάνει ο ψυχαναλυτικός ψυχοθεραπευτής.
Ο ψυχαναλυτής δεν είναι απαραίτητα ψυχολόγος. Μπορεί να έχει πτυχίο φιλοσοφίας, ή να είναι ήδη ψυχίατρος. Ωστόσο, έχει κάνει μια ιδιαίτερα εντατική εκπαίδευση, πολλών χρόνων, στην ψυχανάλυτική θεωρία και πρακτική, ώστε να μπορεί να παρέχει τις υπηρεσίες του. Η ψυχανάλυση είναι ένα είδος ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης. Διαφέρει συνήθως από την ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία στην ένταση της εκπαίδευσης του ψυχαναλυτή και εννίοτε στον τρόπο της πρακτικής, αν και βασίζεται στην ίδια ψυχαναλυτική θεωρία. Οι διαφορές μεταξύ αυτών των δύο είναι ένα άλλο πολύπλευρο θέμα που καλύπτεται στην σελίδα Διαφορές και ομοιότητες της ψυχανάλυσης και της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας.
ΜΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΛΟΓΙΑ:
Πρώτα θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η ψυχολογία έχει πολλούς κλάδους ειδίκευσης. Μερικοί από αυτούς αναφέρονται στο παρακάτω σχήμα. Το πτυχίο του ψυχολόγου στην Ελλάδα περιλαμβάνει εισαγωγικά μαθήματα στους περισσότερους από αυτούς τους κλάδους της ψυχολογίας και αργότερα ο ψυχολόγος μετεκπαιδεύεται, πανεπιστημιακά, σε κάποιον από αυτούς τους κλάδους.
Αντίστοιχα, υπάρχουν πολλά είδη ψυχοθεραπείας. Η ψυχοθεραπεία λοιπόν είναι ένας όρος ομπρέλα κάτω από την οποία βρίσκουμε διάφορα είδη ψυχοθεραπείας. Δύο από αυτά είναι η ψυχανάλυση και η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία. Επιπλέον, υπάρχουν κάποιες διαφορές μεταξύ ψυχανάλυσης και ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας. Αρκεί, προς στιγμήν, να πούμε πως ο ψυχαναλυτής και ο ψυχαναλυτικός ψυχοθεραπευτής αντλούν τις γνωσεις τους και βασίζουν την εκπαίδευσή τους στην ίδια ψυχαναλυτική θεωρία.
Ο ψυχίατρος
Ο ψυχίατρος έχει σπουδάσει ιατρική και μετέπειτα ειδικεύτηκε στην ψυχιατρική. Ως πιστοποιημένος γιατρός, είναι ο μόνος που μπορεί να δώσει φάρμακα σε περίπτωση ψυχικής ασθένειας, σε αντίθεση με τον ψυχολόγο, τον ψυχαναλυτή ή τον ψυχοθεραπευτή που καθώς δεν είναι γιατροί δεν μπορούν να δώσουν φαρμακευτική αγωγή. Συνήθως χρησιμοποιεί το βιολογικό μοντέλο διάγνωσης και αντιμετώπισης του προβλήματος του ασθενή. Σύμφωνα με αυτό, τα συμπτώματα που έχει ο ασθενής οφείλονται σε κάποια σωματική δυσλειτουργία (για παράδειγμα του κεντρικού νευρικού συστήματος). Για να το κρίνει αυτό κοιτάζει τα συμπτώματα του ασθενή και σύμφωνα με αυτά (την ποιότητα και την συχνότητά τους) κάνει διάγνωση της ασθένειας και δίνει την απαραίτητη φαρμακευτική αγωγή.
Ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι ψυχίατροι κοιτούν τον άνθρωπο στην ολότητά του και μεσα στο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο κινείται, μιλώντας μαζί του για την ζωή του στο πριν και το τώρα και βοηθώντας τον να καταλάβει τι είναι αυτό που του συμβαίνει. Κάποιοι ψυχίατροι ενδιαφέρονται να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους προς μια κατεύθυνση λιγότερο ιατρική και ειδικεύονται σε κάποιο είδος ψυχοθεραπείας όπως η ψυχανάλυση. Δεν είναι σπάνιο ο ψυχίατρος να σταματήσει να ασκεί την ψυχιατρική προς χάριν της ψυχαναλυτικής μεθόδου αντιμετώπισης ψυχικών διαταραχών και προβλημάτων, ωστόσο παραμένει θετικό το γεγονός ότι ως ψυχίατρος μπορεί να δώσει και φαρμακευτική αγωγή αν αυτό φανεί απολύτως απαραίτητο. Αντίστοιχα, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δεν θέλουν να πάρουν φάρμακα για τα προβλήματά τους και αντ’ αυτού αναζητούν την ψυχοθεραπεία, προσπαθώντας μέσα από τον διάλογο με τον ψυχοθεραπευτή, ή ψυχίατρο, να λύσουν τα προβλήματά τους, ώστε να μην υπάρχει πια λόγος να υπάρχουν τα συμπτώματα.
Ο ψυχοθεραπευτής (και ο ψυχαναλυτής)
Η ψυχοθεραπεία, ή αλλιώς ψυχολογική θεραπεία, έχει την μορφή διαλόγου μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου και δεν περιλαμβάνει την φαρμακευτική αγωγή. Ο ψυχοθεραπευτής ασκεί το είδος ψυχοθεραπείας στο οποίο μετεκπαιδεύτηκε, χωρίς απαραίτητα αυτή η μετεκπαίδευση να είναι πανεπιστημιακή. Υπάρχουν πολλά έγκυρα και αξιόπιστα κέντρα εκπαίδευσης ψυχοθεραπείας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ανάλογα με το είδος ψυχοθεραπείας. Μια τέτοια εκπαίδευση απαιτεί χρόνια σπουδών, επί του πτυχίου ψυχολογίας, σε θεωρητικά μαθήματα και πολλές ώρες πρακτικής κάτω από εποπτεία. Στην περίπτωση της ψυχανάλυσης και της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας, απαιτείται επιπλέον ο ίδιος ο εκπαιδευόμενος να ψυχαναλυθεί κατά την διάρκεια όλης της εκπαίδευσής του. Το τελευταίο δεν είναι απαραίτητο για την εκπαίδευση άλλων ειδών ψυχοθεραπείας, αν και συνήθως συνιστάται.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι βραχύχρονη, με συγκεκριμένο αριθμό συνεδριών, ή μακρόχρονη χωρίς να ορίζεται από την αρχή η ημερομηνία που θα τελειώσει. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται από τον ψυχοθεραπευτή και ο τρόπος αντιμετώπισης του θεραπευόμενου, όπως και ο τρόπος κατανόησης των θεμάτων που τον απασχολούν, διαφέρουν σε κάθε είδος ψυχοθεραπείας.
Ο ψυχολόγος
Ο ψυχολόγος με πτυχίο ψυχολογίας από το Ελληνικό πανεπιστήμιο δύναται νομικά, χωρίς περαιτέρω εκπαίδευση, να παρέχει ψυχολογική θεραπεία, δηλαδή ψυχοθεραπεία, στους πελάτες του. Τη δυνατότητα αυτή του τη δίνει το Υπουργείο Υγείας, που του παρέχει άδεια εξάσκησης του επαγγέλματος του ψυχολόγου σε όλη την επικράτεια. Το ότι το Ελληνικό κράτος του παρέχει αυτή την άδεια δεν σημαίνει πως ο ψυχολόγος γνωρίζει πώς να ασκεί την ψυχοθεραπεία. Δίχως περαιτέρω εκπαίδευση σε κάποιο είδος ψυχοθεραπείας δεν θα έχει τις απαραίτητες γνώσεις και τεχνικές. Καλό είναι λοιπόν, όταν επισκέπτεστε έναν ψυχολόγο για πρώτη φορά, να τον ρωτάτε αν έχει κάνει πλήρη εκπαίδευση πάνω σε κάποιο είδος ψυχοθεραπείας και ποια θεωρητικη προσέγγιση χρησιμοποιεί.
Αντίθετα, το πτυχίο ψυχολόγου στην Αγγλία (το Bachelor) δεν αρκεί για να ασκήσει ο ψυχολόγος το επάγγελμα του ψυχολόγου σε κάποιον από τους παραπάνω κλάδους και σίγουρα όχι για να παρέχει ψυχοθεραπεία. Για να αναγνωριστεί ο ψυχολόγος από τον Βρετανικό Ψυχολογικό Σύλλογο (British Psychological Society) ως ικανός να ασκήσει το επάγγελμά του σε έναν από αυτούς τους κλάδους, πρέπει να μετεκπαιδευτεί πανεπιστημιακά σε αυτόν τον κλάδο.
Εικόνες σελίδας:
Φωτογραφία από την Εθνική Πινακοθήκη του έργου “Λαϊκή αγορά” (1979 – 1982) του Παναγιώτη Τέτση (1925 – 2016)
Εικόνα Rubic cube του Wirenightmare