Το ρητό “η περιέργεια σκότωσε τη γάτα” είναι γνωστό σε όλους μας και μάλιστα υπάρχει και σε άλλες γλώσσες όπως στην Αγγλική (curiosity killed the cat). Έχει μια σοφία μέσα του, και οι περισσότεροι το χρησιμοποιούμε για να πούμε πως η περιέργεια είναι κακό πράγμα. Μερικές φορές οδηγεί στο να σπάει κανείς τα όρια της προσωπικής ζωής των άλλων, δημιουργώντας προβλήματα στις σχέσεις του και έλλειψη εμπιστοσύνης. Όλοι έχουμε ερωτήματα και θέλουμε απαντήσεις και μερικές φορές, προς χάριν του να πάρει κανείς αυτές τις απαντήσεις φτάνει σε άκρα: ψάχνει σε πορτοφόλια, κινητά και υπολογιστές του συντρόφου/φίλου/συγγενή. Όταν σπάμε αυτά τα όρια προς χάριν του να πάρουμε απαντήσεις, τότε ναι, η περιέργεια είναι κακή, γιατί δημιουργεί ρήξεις στις σχέσεις των ανθρώπων και φέρνει δυστυχία.

Ωστόσο, το ρητό αυτό είναι αποπροσανατολιστικό ως προς τον άνθρωπο, γιατί για την ακρίβεια, η περιέργεια είναι στοιχείο καλής ψυχικής υγείας. Το πού και πώς εκφράζεται είναι το πρόβλημα στον άνθρωπο.

Η περιέργεια και η επιστήμη

Χωρίς την περιέργεια δεν θα υπήρχε καμία επιστήμη. Το ίδιο το επιστημοφιλικό ένστικτο, όπως το ορίζει η θεωρητικός ψυχαναλύτρια Μέλανι Κλάιν, βασίζεται στην περιέργειά μας να μάθουμε περισσότερα για όλο και περισσότερα πράγματα. Στην επιστήμη, πρώτα έχει κανείς την περιέργεια να μελετήσει ένα φαινόμενο και να το καταλάβει καλύτερα. Μετά βγάζει μια θεωρία για το πώς λειτουργεί το φαινόμενο αυτό και ποιοι νόμοι το διέπουν. Χωρίς την περιέργεια, δεν θα είχε κίνητρο να μελετήσει το φαινόμενο. Για να προχωρήσει η επιστήμη ένα βήμα παραπέρα, μετά από τον πρώτο θεωρητικό, πρέπει να βρεθεί ένας δεύτερος, εξίσου ή και πιο περίεργος που να αναρωτηθεί αν η θεωρία του πρώτου είναι όντως σωστή και να την τεστάρει βάζοντας ενδεχομένως κάποιον ακόμη παράγοντα στο πείραμά του. Αν δεν επαληθεύσει το πείραμα του πρώτου, θα πρέπει να αναρωτηθεί γιατί το δικό του πείραμα έβγαλε άλλα αποτελέσματα. Η περιέργειά του θα τον οδηγήσει να εξελίξει την θεωρία του πρώτου, ή να την απορρίψει, προτείνοντας μια νέα θεωρία δική του. Και έτσι προχωράμε όλοι παρακάτω και τώρα πια ξέρουμε πως η Γη είναι στρόγγυλη και περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο.

Η περιέργεια σε ατομικό επίπεδο

Εξίσου χρήσιμη για τον άνθρωπο σε ατομικό επίπεδο είναι η περιέργεια για το τι του συμβαίνει και γιατί. Όταν ο άνθρωπος σταματήσει να ρωτάει, αρχίζει να χάνει το νόημα της ζωής του. Αρχίζει να χάνεται. Όταν νομίσει πως τα ξέρει όλα, έχει χάσει την δυνατότητα για την χαρά της ανακάλυψης και τότε η ζωή γίνεται βαρετή και πεζή. Όταν χάσει το ενδιαφέρον του να γνωρίσει νέα πράγματα, νέους ανθρώπους, νέους ορίζοντες, να αναθεωρήσει απόψεις και στάσεις ζωής, όταν πάψει να κοιτάει μέσα του και να ρωτάει τον εαυτό του γιατί και πώς βρέθηκε ‘εδώ’, τότε αρχίζει η κατάθλιψη, το άγχος και τα προβλήματα στις σχέσεις του με τους άλλους. Τότε ο άνθρωπος παραμένει στάσιμος και στεγνός από έμπνευση και ζωή. Η αρχή του να αλλάξει όλο αυτό, είναι να ξαναβρει την περιέργεια με την οποία ήρθε στη ζωή.

Όλοι θέλουμε να ξέρουμε τι συμβαίνει και τι θα συμβεί, ώστε να λιγοστεύουν τα άγνωστα και επομένως τρομακτικά στοιχεία στη ζωή μας. Όσο περισσότερα μπορούμε να έχουμε κάτω από τον έλεγχό μας, τόσο πιο ασφαλείς μπορούμε να νιώθουμε. Αυτό είναι εντελώς ανθρώπινο. Μερικές φορές μάλιστα προτιμούμε τις γνωστές καταστάσεις, ακόμη και αν είναι άσχημες, γιατί το να πάμε σε καταστάσεις άγνωστες που κανείς δεν μας υπόσχεται πως θα είναι καλύτερες, μπορεί να είναι και χειρότερο. Έτσι, για παράδειγμα, κάποιος μένει σε έναν άσχημο γάμο, γιατι αν φύγει, αυτό που θα αντιμετωπίσει μπορεί να είναι πιο δύσκολο από το να μείνει. Στην Αγγλία λένε “καλύτερα τον Διάολο που ξέρεις, παρά αυτόν που δεν ξέρεις” (“Better the devil you know, than the devil you don’t”). Μερικές φορές, για να καταφέρει κανείς να μείνει σε έναν άσχημο γάμο γεμάτο άλυτα προβλήματα και κακοποίηση, πρέπει να χαληνεύσει την περιέργειά του και να την χαντακώσει, γιατί αν την αφήσει να βασιλεύσει, τότε ίσως η περιέργειά του να τον αναγκάσει να αλλάξει την ζωή του και να βγει να δει αν όντως θα είναι καλύτερα έξω από τον γάμο, ή ακόμη και μέσα στον γάμο αλλά με άλλες συνθήκες.

Η περιέργεια και η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία

Στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία κάνουμε πολλές ερωτήσεις. Ανοίγουμε συνεχώς θέματα. Ανοίγουμε τις πόρτες σε δωμάτια που ήταν κλειστά για χρόνια. Μπαίνουμε μέσα στο σπίτι του κόσμου του θεραπευόμενου και ανοίγουμε σιγά σιγά τα παράθυρα για να αεριστούν και να μπει φως. Μπαίνουμε με περιέργεια για να μάθουμε τι υπάρχει εκεί μέσα και γιατί έπρεπε να κλειστεί εκεί και να ζει στο σκοτάδι, πίσω από μια κλειστή πόρτα που περιορίζει τις κινήσεις του τόσο καιρό. Πόσα δωμάτια είναι ερμητικά κλειστά; Γιατί να περιφέρεται κανείς στους διαδρόμους ενός σπιτιού, ενώ αν ανοίξει τα μάτια του να μπορεί να μπει σε όλα τα δωμάτια και να τα ευχαριστηθεί; Να ευχαριστηθεί την άπλα χώρου και την διαφορετική αισθητική του κάθε δωματίου. Στην πορεία αυτής της διαδρομής θα ανακαλύψει ένω σωρό πράγματα για τον εαυτό του, θαυμαστά και μη, δυνάμεις και αδυναμίες που είναι καλύτερα να τις ξέρει από το να τις αγνοεί. Ρωτάμε, “πότε σταμάτησες να ρωτάς; Πότε σταμάτησες να μαθαίνεις; Πότε έχασες την περιέργειά σου και γιατί; Πότε σταμάτησες να ρωτάς τον σύντροφό σου τι του/της αρέσει, τι πιστεύει, τι θέλει; Πότε σταμάτησες να του εξηγείς και να του μαθαίνεις για σένα, και γιατί; Τι μπορείς να κάνεις για να τα αλλάξεις όλα αυτά; Πώς σε κάνουν να νιώθεις αλήθεια;”.

Οι ερωτήσεις είναι μερικές φορές πιο σημαντικές από τις απαντήσεις που θα φέρουν. Αν μη τι άλλο, δεν πρέπει ποτέ να σταματάμε να ρωτάμε, επειδή νομίζουμε πως ξέρουμε.

Ή μήπως ξέρουμε;…

Ο Κώστας Κυριακάκης έγραψε μια πολύ όμορφη εικονογραφημένη ιστορία (στα Αγγλικά προς στιγμήν) σχετικά με τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις. Η πιο πάνω εικόνα είναι μόνο η αρχή της ιστορίας και σας προτείνω να επισκεφτείτε την σελίδα του και να την διαβάσετε. Είναι ιδιαίτερη και απολαυστική!